Przez nauczycieli do uczniów

Popularyzacji w środowisku nauczycieli dokonań Andrzeja Szwalbego na rzecz Bydgoszczy i regionu poświęcona była konferencja pod nazwą „Szwalbe - Kreator. Lider. Postać”. Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Nauczycieli w Bydgoszczy oraz Stowarzyszenie Andrzeja Szwalbego Dziedzictwo – jej organizatorzy – przeprowadzili to forum 24 marca 2022 roku. Mają nadzieję, że przybliżenie tej wyjątkowej postaci kreatora nie tylko szeroko pojętej kultury poszerzy wiedzę o dyrektorze Filharmonii Pomorskiej wśród uczniów. A okazja jest wyborna – w tym roku przypada Jego 20. rocznica śmierci, a w roku przyszłym setna rocznica urodzin.

Prowadzący debatę Grzegorz Nazaruk, kierownik Pracowni Zarządzania i Diagnozy Centrum Edukacji Nauczycieli, na początku przedstawił m.in. świat wartości Andrzeja Szwalbego. Jak twierdzi prof. Anny Nowak, były to piękno, dobro, praca. Cytując fragmenty książki Krystyny Starczak-Kozłowskiej „Życie na przełomie”, opowieści o życiu Andrzeja Szwalbego, wskazał też, dlaczego był on wielkim wizjonerem. Celem autorki było m.in. wniknięcie w tajemnice skuteczności Andrzeja Szwalbego, jako wizjonera, który swoją wytrwałością doprowadził w Bydgoszczy do utworzenia filharmonii, opery, biura wystaw artystycznych, wyższej szkoły muzycznej, Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, który zabiegał o to, by w naszym mieście powstał uniwersytet…

Fot. Andrzej Karnowski
Prelegenci (od lewej): Grzegorz Nazaruk, Aleksandra Kłaput-Wiśniewska, Henryk Martenka, Agnieszka Wysocka, Stefan Pastuszewski, Karolina Stanek.

- Można i warto pokazać młodzieży, że są osobowości, które wyprzedzają swój czas – zapewniał nauczycieli Henryk Martenka, prezes stowarzyszenia „Dziedzictwo”. - Szwalbe wyprzedzał historię Bydgoszczy i regionu przynajmniej o jedno pokolenie. I w końcu chciałbym zachęcić nie tyle do studiowania jego interesującej biografii, ile do próby spojrzenia na Szwalbego tak jak się patrzy na wielkich menedżerów naszych czasów, wielkich szefów klubów sportowych, którzy potrafią powiązać wątki finansowe, wątki etyczne, ale przede wszystkim wyznaczyć daleką perspektywę, nawet półwiecza. W latach 50. sprawił, że władzom w Warszawie wyszły oczy na wierzch. Potrafił sprawić, że czołowa postać endecji – mam na myśli Ignacego Paderewskiego - ikona wrzucana wówczas przez władze od kilkunastu lat do niepamięci, dzięki Szwalbemu została w 1958 roku patronem nowo wybudowanej Filharmonii Pomorskiej. To był ten moment, to był ten fakt, od którego sekowanemu Paderewskiemu zaczęto nadawać w całej Polsce nie tylko nazwy ulic…

Andrzej Szwalbe na tle epoki” to temat wystąpienia dr. Stefana Pastuszewskiego. Dyrektor filharmonii od samego początku wykazywał dużą energię działania. Podczas koncertu Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej 12 listopada 1950 r. zaczął zbierać podpisy pod petycją o jej upaństwowienie. Już wtedy wystąpił w roli kreatora. Powstał Społeczny Komitet Przyjaciół Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej. Władze zdecydowały się na powierzenie Andrzejowi Szwalbemu funkcji wicedyrektora, a następnie dyrektora FP.

- Szwalbe był „anarchistą” – oceniał w innej części referatu dr Pastuszewski. – Nie zgadzał się z panującym porządkiem centralistycznym. Przewrócił ustaloną piramidę, przewrócił „stolik” zaproponowany przez władze. W tej piramidzie centrum życia kulturalnego stanowiła Warszawa, poniżej znajdowało się pięć ośrodków: Łódź, Kraków, Poznań, Wrocław, Gdańsk, a w trzeciej kategorii – ośrodki akademickie. I tu dopiero mogła się mieścić Bydgoszcz. Szwalbe, jako anarchista, nie zgadzał się z takim porządkiem. I przewrócił go, doprowadził – przynajmniej w sferze muzyki – że najpierw była Warszawa, ale na drugiej pozycji mieściła się też Bydgoszcz. I do dzisiaj ją utrzymuje, jest ośrodkiem pierwszorzędnym dziedzinie muzyki. Na tym polegał jego anarchizm i konsekwencja we współpracy z władzami polityczno-administracyjnymi.

Z wynikami kwerendy bibliograficznej poświęconej Andrzejowi Szwalbemu zapoznała zebranych Karolina Stanek, kierująca Działem Informacji i Bibliografii WiMBP w Bydgoszczy. Przedstawiła bazę bibliograficzną, scharakteryzowała kartotekę tematyczną, biogramy, biografie, książki, zawartość prasy regionalnej z artykułami związanymi z tą postacią. Wskazała w jakich zasobach bibliotecznych można znaleźć informacje o Szwalbem.

Muzyczna geografia Andrzeja Szwalbego” to temat referatu dr hab. Aleksandry Kłaput-Wiśniewskiej, prof. Akademii Muzycznej im. F. Nowowiejskiego. – Geografia Andrzeja Szwalbego to przede wszystkim sale koncertowe i miejsca występów zespołów muzycznych – mówiła. – Bardzo chciał, aby wielu mieszkańców regionu zapoznało się z tą sztuką wysoką. Dbał zawsze, aby to byli artyści najlepszej jakości. Nie pozwalał sobie nigdy na bylejakość. Władze nadrzędne dziwiły się: jak to możliwe, że Filharmonia wozi na koncerty plenerowe harfę i koncertowe instrumenty. Pamiętajmy też, jakie to były czasy, że tzw. koncerty ponad liczbowe były obowiązkiem instytucji państwowych.

W dalszej części zapoznała słuchaczy z najważniejszymi miejscami sztuki w regionie Kujaw i Pomorza, które dzięki dyrektorowi wypełniano świetną muzyką. Włączenie ich w obieg kultury zapewniało również ich dostępność mieszkańcom.

Dr Agnieszka Wysocka z Instytutu Nauk o Kulturze Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego „przespacerowała się” z uczestnikami konferencji przez tzw. dzielnicę muzyczną, wskazując obiekty architektury i sztuk plastycznych związanych z wizją Andrzeja Szwalbego powiązania ich z muzyką. Owe gmachy, które powstawały w tej części centrum Bydgoszczy dzięki jego inicjatywom stanowią przegląd architektury powojennej, aż po czasy obecne. Prelegentka omówiła ich walory, funkcje, które pełnią za sprawą długoletniego dyrektora Filharmonii Pomorskiej.

O planach jej modernizacji i rozbudowy mówił dyrektor Maciej Puto. Do konkursu, nad którego regulaminem pracowano dość długo, bo ciążyła wielka odpowiedzialność za opiekę nad dziedzictwem Andrzeja Szwalbego, zgłosiło się 13 pracowni architektonicznych z Polski i zagranicy. Po weryfikacji zaproszono 8 – z Polski, Hiszpanii, Francji i Wielkiej Brytanii. Znakomite jury konkursowe, składające się z 12 autorytetów, wybrało jednogłośnie (sic!) projekt pracowni Kozień Architekci z Krakowa. Od każdego jurora otrzymał maksymalną ilość punktów. Obecnie trwa proces projektowy, finansowany (14 mln zł) w całości przez samorząd województwa. Rozbudowa może rozpocząć się na początku roku przyszłego – twierdził dyrektor FP. O ile znajdą się środki finansowe. Te obawy wynikają z galopujących kosztów materiałów budowlanych.

- Gmach pozostanie nienaruszony - zapewnia dyr. Puto. – To co zaproponowali architekci to także wielki ukłon w stronę Andrzeja Szwalbego. Nowy gmach powstanie obok, co stanowi zamknięcie kwartału. Będzie bardzo dużo zieleni. Cała administracja, wszystkie funkcje pozaartystyczne zostaną przeniesione ze starego gmachu do części nowo wybudowanej. Pod ziemią, gdzie będzie bardzo dużo przestrzeni, utworzone zostaną m.in. garderoby, restauracja, kawiarnia, multimedia, sala kameralna, która znajdzie się pod głównym wejściem i pomieści 350 osób. Chcę uspokoić melomanów – akustyka się nie zmieni, nie przewidujemy żadnych ingerencji w obecną salę koncertową, poza oczywiście jej remontem.

Spotkaniu w gmachu Centrum Edukacji Nauczycieli w Bydgoszczy przysłuchiwała się z Kanady autorka książki „Życie na przełomie”, w której to opowieści o Andrzeju Szwalbe przybliża czytelnikom jego wizjonerstwo, kreatywność, ale także przemyślenia, jego świat wartości i dążeń. Przez specjalne połączenie internetowe z Toronto, gdzie obecnie mieszka red. Krystyna Starczak-Kozłowska miała możliwość uczestnictwa w konferencji online. Zbierając głos zwróciła m.in. uwagę na jego dokonania, które odcisnęły wielkie piętno na wizerunku Bydgoszczy, czyniąc je „miastem muzyki”. – Nie potrzebował splendoru. Całe życie rozliczał się ze sobą. Twierdził, że nie wolno zmarnować żadnej jednostkowej szansy, jaką daje nam nasze życie. To jest coś co możemy i co warto młodzieży przekazać. – zachęcała.

Fot. Jan Szczepańczyk
Zapewniono też obsługę komputerową konferencji.

Konferencja odbywała się pod patronatem marszałka województwa kujawsko-pomorskiego, Piotra Całbeckiego, i kujawsko-pomorskiego kuratora oświaty, Marka Gralika. Była swoistą próbą sportretowania Honorowego Obywatela Miasta Bydgoszczy, adresowaną do środowiska oświatowego wszystkich poziomów edukacyjnych, poczynając od przedszkoli, a kończąc na szkołach wyższych. W systemie online uczestniczyli w niej nie tylko nauczyciele, ale i studenci, przykładowo Akademii Muzycznej w Bydgoszczy. Konferencję przeprowadzono staraniem organizacyjnym i programowym Kujawsko-Pomorskiego Centrum Edukacji Nauczycieli w Bydgoszczy oraz Stowarzyszenia Andrzeja Szwalbego Dziedzictwo. Doszło do niej w 20. rocznicę śmierci Szwalbego. W roku przyszłym obchodzić będziemy stulecie Jego urodzin. (ak)

Przez nauczycieli do uczniów

STOWARZYSZENIE IM. ANDRZEJA SZWALBEGO "DZIEDZICTWO"